در این تحقیق، تغییرات تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت گونه ای گیاهان مرتعی با استفاده از شاخص های شانون-وینر، سیمپسون، منهینیگ، مارگالف و هیل در گرادیان ارتفاعی مراتع قزل اوزن تا ارتفاعات شهرستان کوثر در استان اردبیل بررسی شد. در این گرادیان ارتفاعی هشت رویشگاه از حاشیه رودخانه قزل اوزن تا ارتفاعات انتخاب شدند و در هر رویشگاه سه ترانسکت 100 متری مستقر شد و سپس در امتداد هر ترانسکت از 10 پلات 1 یا 25 (فقط در سایت دو) مترمربعی نمونه برداری شد. گونه ها از سطح پلات ها جمع آوری، شناسایی و فرم رویشی آن ها تعیین شد و در هر یک از پلات ها، فاکتورهای مربوط به درصد تاج پوشش و تعداد گونه ها ثبت شد. شاخص های تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت گونه ای در سطح کل گیاهان و فرم های رویشی محاسبه شدند و سپس برای مقایسه اختلاف در بین سایت ها از تجزیه واریانس یک طرفه و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین ها استفاده شد. نتایج نشان داد تغییرات ارتفاع، شیب و جهت بر شاخص های تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت در سطح کل گیاهان اثر معنی داری داشته است، اما در سطح فرم های رویشی اثر ارتفاع بر فورب ها و گراس ها معنی دار اما بر بوته ها، بجز غنای منهینگ، معنی دار نبوده، و اثر شیب و جهات جغرافیایی نوسانات زیادی داشته است. نتایج مقایسه مقادیر شاخص ها نشان داد که بیشترین مقدار غالبیت در طبقه ارتفاعی 937-965 متر و شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی در طبقه ارتفاعی 1635-1677 متر برای کل گیاهان مشاهده شد. بیشترین مقدار غالبیت در طبقه شیب 30-45 درصد، شاخص های تنوع و یکنواختی در طبقه 45-60 درصد و غنا در طبقه 0-15 درصد مشاهد شد. همچنین بیشترین مقدار غالبیت در جهت غربی، شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی در جهت شمال شرقی برای کل گیاهان مشاهده شد. به طور کلی می توان بیان کرد که به علت شدت استفاده از مراتع ارتفاعات پایین دست، تنوع و غنای گونه ای کاهش یافته، در صورتی که در ارتفاعات بالاتر به دلیل کاهش جمعیت دام و بهبود شرایط اقلیمی، تنوع گونه ای افزایش یافته است. بنابراین با توجه به نتایج، از تغییرات شاخص های تنوع گونه ای می توان به عنوان معیاری در راستای بهبود وضعیت مراتع منطقه و همچنین اتخاذ برنامه های مدیریتی مناسب بهره گرفت.

اثر جاذبی توپوگرافی یکی از مؤلفه های مهم میدان گرانی است که سهم مهمی در مطالعات ژئوفیزیک و ژئودتیکی را ایفا می کند. برای تفاسیر ژئوفیزیکی لازم است اثر توپوگرافی به عنوان عامل مزاحم از داده های جاذبی اندازه گیری شده حذف شود. در حل مسائل مقدار مرزی ژئودتیکی توپوگرافی مانعی برای هارمونیک بودن فضا است. این مطالعه به نحوه محاسبه اثر توپوگرافی اجرام نزدیک تا فاصله 1. 5 درجه (برابر 167 کیلومتر) موسوم به زون هایفورد-بووی می پردازد. رابطه ریاضی برای این منظور مشتق ارتفاعی انتگرال نیوتن و داده های مورد استفاده مدل های رقومی ارتفاعی است. کارایی چهار روش مبتنی بر المان تسرویید با روش منشور مقایسه می شود. این روش ها شامل: انتگرال گیری عددی با قاعده نمایی مضاعف موسوم به روش فوکوشیما، انتگرال گیری عددی بروش مارتینک-ونیچک، بسط سری تیلور موسوم به هک-سویتز و روش نقطه مادی همگی دارای تقریب کروی هستند. برای آزمون صحت نتایج روشهای مختلف، از یک مدل تحلیلی (توپوگرافی مصنوعی حاصل از یک کلاهک کروی با ارتفاع 1000متر) با اثر توپوگرافی معلوم استفاده شده است. گسسته سازی این مدل تحلیلی با شبکه های با ابعاد مختلف و در نواحی بسیار نزدیک، نزدیک و دور انجام شد. نتایج عددی حاکی از موفقیت روش منشور برای مدل سازی اثر توپوگرافی برای اجرام نزدیک (ناحیه تا شعاع 18 کیلومتر) نسبت به روش های بر مبنای تسرویید است. در این ناحیه، انتگرال گیری با مدل ارتفاعی با گام بهتر از 30 متر برای تأمین دقت 10 میکروگال لازم است. در نواحی 18 کیلومتر تا 167 کیلومتر نتایج عددی همه روش های تعیین اثر توپوگرافی یکسان است.

بدون شک یکی از پارامترهای موثر بر نوع ریزش های جوی، سیستم بارندگی و گرادیان بارش، شرایط توپوگرافی حاکم در منطقه می باشد. در مناطق شمالی کشور نزدیکی کوه و دریا که در برخی مناطق به کمتر از 10 کیلومتر می رسد و همچنین وجود رشته کوه البرز سبب شده که انواع سیستم های بارندگی در بازه های زمانی کوتاه مدت به شدت وابسته به شرایط توپوگرافی منطقه باشد. در این تحقیق به بررسی اجمالی تاثیر شرایط توپوگرافیک و نقش رشته کوه البرز بر انواع بارش و مقادیر مجموع بارش سالانه منطقه پرداخته و گرادیان بارندگی به تفکیک شرایط توپوگرافیک مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این تحقیق در استان مازندران حاکی از غیر یکنواختی تغییرات گرادیان بارش در طبقات ارتفاعی مختلف ژئومورفولوژیکی و عدم وجود گرادیان مشخص در مناطق دشت و تاثیر به سزای توپوگرافی کوهستانی بر سیستم بارش و گرادیان بارندگی است.

اثر جاذبی توپوگرافی یک مؤلفه عمده در تغییرات شتاب ثقل است که نقش عمده ای در مطالعه میدان ثقل زمین در ژئودزی و ژئوفیزیک دارد. حذف این اثر یک گام مهم در مدل سازی محلی میدان ثقل زمین و اکتشافات ژئوفیزیکی است. با حذف اثر توپوگرافی و نرم شدن سیگنال آنومالی جاذبه امکان تقریب با دقت بهتر این سیگنال فراهم می شود. این مطالعه به نقش اثرات توپوگرافی و ایزوستازی در نرم کردن سیگنال آنومالی جاذبی می پردازد. در این راستا مدل های مختلف آنومالی جاذبی نظیر هوای آزاد، بوگه، مدل های ایزوستازی پرات، ایری و وینینگ میننر-موریتز (VMM) مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. از آنجا که توپوگرافی بخش عمده تغییرات طول موج های کوتاه میدان جاذبی را در بر می گیرد، انتظار می رود آنومالی های بوگه نسبت به آنومالی هوای آزاد نرم تر باشند. برای بررسی نقش اضافه شدن اثر جبران ایزوستازی، آنومالی های دو مدل ایده آل پرات و ایری به همراه مدل موهو تعیین شده از مدل وینینگ میننر-موریتز با بوگه مقایسه می شود. تحلیل عددی روی داده های گرانی زمینی منطقه کوهستانی کلرادو در کشور امریکا انجام گرفت. تحلیل طیفی دو بعدی کمترین مربعات برای بررسی نرمی سیگنال های هوای آزاد، بوگه و پرات، ایری و VMM به کار برده شد. نتایج نشان می دهد مدل های ایزوستازی نقشی در حذف فرکانس های بالای میدان نسبت به مدل بوگه ندارند. بر این اساس هموارسازی مدل های ایزوستازی شامل طول موج های بزرگ تر از 50 کیلومتر است. مدل ایزوستازی VMM نرم ترین سیگنال را نسبت به سایر بی هنجاری های دیگر ایجاد می کند.

هنگام تعیین زمین وار (ژئوئید) سانتیمتری در مناطق کوهستانی، توپوگرافی (اجرام بالای زمین وار) مؤلفه ای شایان توجه است؛ ازاین رو بخشی از خطای تعیین زمین وار متأثر از خطای اثر توپوگرافی است. داده اصلی در محاسبه اثر توپوگرافی، مدل های ارتفاعی رقومی (DEM) است؛ بنابراین دقت اثر توپوگرافی، صرف نظر از نحوه مدل سازی عددی آن، به خطایDEM  وابسته است. این مطالعه به بررسی تأثیر خطای  DEM بر اثر مستقیم و غیرمستقیم توپوگرافی در تعیین زمین وار می پردازد. در این پژوهش اثر مستقیم و غیرمستقیم توپوگرافی با مدل دوم هلمرت و به روش موریتز- پلینن محاسبه می شود. خطای اثر توپوگرافی با اِعمال قانون انتشار خطا بر روابط انتگرالی محاسبه آن به دست می آید. برای سرعت بخشیدن به محاسبات عددی، از تبدیل فوریه سریع استفاده می شود. محاسبات عددی این مطالعه برای منطقه کوهستانی البرز مرکزی و با استفاده از دو مدل رقومی ارتفاعی جهانی SRTM و AW3D30 با قدرت تفکیک مکانی یک ثانیه کمانی (حدود 30 متر) انجام شد. نتایج عددی نشان می دهد اختلاف مقادیر متوسط اثر مستقیم و غیرمستقیم توپوگرافی به دست آمده از این دو مدل به ترتیب 1/0 میلی گال و 1 میلیمتر است؛ بنابراین اختلاف معنی داری در دو مدل رقومی برای محاسبه اثر توپوگرافی وجود ندارد. همچنین اثر خطای مدل رقومی SRTM بر اثر مستقیم و غیرمستقیم توپوگرافی در بازه 0 تا 6/0 میلی گال و خطای اثر مستقیم توپوگرافی در بازه 0 تا 7/1 سانتیمتر متغیر است. در نهایت، خطای مدل رقومی SRTM در تعیین زمین وار در منطقه آزمون به 8/1 سانتیمتر می رسد. نتایج عددی حاکیست خطاهای برآورد شده برای اثر توپوگرافی در تعیین دقت زمین وار جاذبی در مناطق کوهستانی شایان توجه هستند.

سابقه و هدف: اکوسیستم های کوهستانی نقش مهمی در ثبات اکوسیستم به ویژه برای حفاظت از تنوع زیستی و توسعه پایدار و حفظ امنیت اکولوژیکی دارد. این پژوهش، با هدف بررسی وضعیت ترکیب و تنوع پوشش گیاهی و روند تغییرات آنها در پروفیل ارتفاعی آلوارس تا سبلان (2300 تا 4811 متری) در قالب طبقات ارتفاعی مختلف در دامنه جنوب شرقی، به منظور حراست از ذخایر ژنی و مدیریت مراتع منطقه انجام شد.مواد و روش ها: پس از بررسی های میدانی و با توجه به امکان دسترسی به مراتع منطقه، نه طبقه ارتفاعی (سایت) مشخص شد، در هر سایت سه ترانسکت 100 متری و در امتداد هر ترانسکت 10 پلات یک متر مربعی با فاصله 10 متر از هم مستقر گردید. گونه های گیاهی از سطح پلات ها جمع آوری و بعد در هرباریوم شناسایی شدند. در هر پلات درصد تاج پوشش گیاهی و تراکم گونه ها ثبت شد. بالاترین ارتفاعی که منجر به جمع آوری نمونه های گیاهی شد، ارتفاع 4480 متری سبلان بود. برای بررسی تنوع و غنای گونه های گیاهی از شاخص های شانون، سیمپسون، مارگالف و منهینیک استفاده شد. با استفاده از اطلاعات مربوط به اندازه گیری درصد پوشش تاجی و تعداد گونه های مشاهده شده، شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی گونه ای برای سایت های انتخابی محاسبه شد. برای بررسی اختلاف در بین سایت ها در طبقات ارتفاعی مختلف از تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) و به منظور مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن (Duncan) استفاده شد. شاخص های مختلفی برای تعیین تنوع گونه ای کاربرد دارد که از بین آنها از دو شاخص سیمپسون و شانون– وینر استفاده شد. غنای گونه ای نیز با استفاده از شاخص های مارگالف و منهینیک تعیین شد و آنالیزهای مربوط به رسته بندی پوشش گیاهی شامل آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) بود.نتایج و یافته ها: نتایج نشان داد، خانواده Asteraceae با 31 گونه و Astragalus با 10 جنس شاخص ترین عناصر فلور منطقه هستند و 51 گونه به ناحیه ایران– تورانی تعلق داشتند، بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش 33 درصد گونه های شناسایی شده مربوط به ناحیه ایران- تورانی بوده است. فرم های همی کریپتوفیت ها (He) با 54 درصد و تروفیت ها (Th) با 22 درصد فراوان ترین اشکال زیستی در منطقه بودند. بیشترین مقدار تنوع، غنا و یکنواختی در طبقه ارتفاعی 2200-3200 متری مشاهده شد. نتایج نشان داد، ارتفاع، بارش، دما، میزان شن خاک، شیب و فسفر از عوامل مؤثر بر پراکنش گیاهان بوده است. سازگاری بیشتر گیاهان با شرایط محیطی منطقه، موجب شده است که همی کریپتوفیت ها تیپ بیولوژیک غالب منطقه را تشکیل دهند، توجیه حضور بالای تروفیت ها نیز در نتیجه دخالت های انسان و چرای متمرکز دام ها، احداث جاده و مکان های تفرجگاهی است. در بررسی تأثیر ارتفاع بر ترکیب و تنوع گیاهی می توان چنین استنباط کرد که ارتفاع بر ترکیب و تنوع گیاهی تأثیرگذار است.نتیجه گیری: به طور کلی می توان گفت، وضعیت ترکیب و تنوع گونه ای در مراتع جنوب شرقی سبلان براساس شاخص های تنوع و یکنواختی، مراتعی دارای شرایط تنوع متوسط و رو به پایین است، که نشان دهنده شدت تخریب در کل عرصه های مورد بررسی است، احتمالاً عامل تخریب در ارتفاعات پایین تر تأثیر چرای دام ها و نیز اثر فعالیتهای گردشگری و پیست اسکی آلوارس بوده و علل تخریب در ارتفاعات بالاتر از 3600 متر، لگدکوبی گیاهان توسط کوهنوردان و در نتیجه از بین رفتن گونه های گیاهی باشد و به طور کلی دلیل اصلی پایین بودن تنوع در ارتفاعات بالا نیز به نظر می رسد، کاهش دما و شرایط سخت رویش گیاهان باشد.

گونه ­های مهاجم نهدیدی برای اکوسیستم­ های سرتاسر جهان محسوب می­شوند و نگرانی بوم ­شناسان در مورد گیاهان مهاجم رو به افزایش است. سرخس عقابی(Pteridium aquilinum) از جمله گیاهان مهاجم است که بیشترین پراکنش را در جهان دارد. این مطالعه به بررسی فیتوشیمیایی گونه سرخس عقابی در گرادیان مختلف ارتفاعی پرداخته است. در این پژوهش، نمونه­ برداری به­ صورت تصادفی در سه طبقه­ ی ارتفاعی (0-700، 700-1400 و 1400-2100) با 3 تکرار در دو مرحله­ ی رشد و زایشی از پوشش گیاهی و خاک انجام شد. در مرحله رویشی ترکیب Linalool (لینالول) در طبقه ارتفاعی 0-700 با 09/1 دارای بیشترین درصد بود. طی مرحله زایشی ترکیبات Sabinene (سابینن) و Thujene–α(آلفا توجن) به ­ترتیب با 15/0 و 13/0 درصد دارای بیشترین مقدار در طبقه ارتفاعی 0-700 بودند. میزان اسانس در مرحله رویشی بیشتر از مرحله زایشی بود در نتیجه می­ توان بیان نمود مرحله رشد گیاه تاثیر بسزایی در میزان ترکیبات اسانس خواهد داشت.

چکیدهمطالعۀ پوشش گیاهی یکی از ارکان آمایش سرزمینی هر منطقه محسوب می شود و شناسایی رستنی ها اساس این مطالعات را تشکیل می دهد. هدف پژوهش حاضر، معرفی فلور، شکل زیستی و کوروتیپ گیاهان و همچنین بررسی تأثیر گرادیان ارتفاعی بر تنوع گونه ای منطقۀ دلفارد در شمال شهرستان جیرفت است. با توجه به دامنۀ ارتفاعی دلفارد، فلور منطقه در سه زون ارتفاعی طی فصل های بهار و تابستان سال های 1400 و 1401 جمع آوری و شناسایی شد. درمجموع، 303 گونۀ گیاهی متعلق به 217 جنس و 71 تیره شناسایی شد. مهم ترین تیره های گیاهی منطقه ازنظر غنای گونه ای به ترتیب عبارت بودند از: Asteraceae (36)،Fabaceae  (25)، Poaceae (25)، Lamiaceae (20) وApiaceae  (16). همی کریپتوفیت ها (7/30 درصد) و تروفیت ها (1/25 درصد) به ترتیب شکل های زیستی غالب در منطقه بودند. تعداد چشمگیری از گونه‏ها (9/40 درصد) به ناحیۀ ایران - تورانی و سایر گونه ها به دو، سه یا چند ناحیه تعلق داشتند. بیشترین تعداد گونه (221) در زون ارتفاعی Z3 (3100 - 2300 متر) و کمترین تعداد گونه (41) در زون ارتفاعی Z1 (1400 - 850 متر) مشاهده شد. براساس شاخص تشابه جاکارد، بیشترین تشابه گونه ای بین زون های ارتفاعی  Z2و Z3 (37 درصد) و کمترین تشابه بین سه زون ارتفاعی (6/2 درصد) تعیین شد.